Kętrzyn

Kętrzyn – jedno z najstarszych, mazurskich miast leży w historycznych Prusach Dolnych, na obszarze dawnej Barcji, we wschodniej części Mazur. Do 1946 r. miasto nazywało się Rastenburg. Niegdyś prężny ośrodek przemysłowy, dzisiejszy Kętrzyn jest niewielkim miasteczkiem mazurskim, z cudownym klimatem i interesującą historią.

Mimo poważnych zniszczeń spowodowanych II wojną światową, jest tu również kilka ciekawych zabytków. Niedaleko też z Kętrzyna mamy do Gierłoży, i słynnego Wilczego Szańca. W XIII wieku, po II powstaniu pruskim ziemie te zostały zajęte przez Zakon Krzyżacki i znalazły się w obrębie Państwa Zakonnego. Tereny dzisiejszego miasta podlegały komturom w Bałdze, którzy od 1283 roku organizowali osadnictwo. W roku 1329 komtur bałgijski zbudował strażnicę, prawdopodobnie na miejscu grodu o pruskiej nazwie Rast. Krótko potem w pobliżu zaczęła powstawać osada. Już w 1330 r. rozpoczęto budowę kościoła św. Katarzyny (rozebrany w XIX wieku). W 1345 r. strażnicę zniszczył najazd Litwinów. Zakon w 1350 zdołał jednak odbudować osadę z murami obronnymi. Prawa miejskie Kętrzynowi nadał 11 listopada 1357 komtur bałgijski Henning Schindekopf. Po bitwie grunwaldzkiej mieszczanie oddali miasto bez walki wojskom polskim.

Po wojnie trzynastoletniej na mocy pokoju toruńskiego Kętrzyn wraz z resztą Prus Dolnych pozostał w granicach Prus Zakonnych. Po sekularyzacji zakonu, w 1525 roku nastąpił około stuletni okres świetności miasta, któremu kres położyły liczne epidemie. Dopiero około połowy XIX wieku dla Rastenburga nadszedł okres rozwoju. W latach 1855-1859 do tutejszego gimnazjum uczęszczał Wojciech Kętrzyński, późniejszy wieloletni dyrektor Ossolineum (od jego nazwiska miasto wzięło obecną nazwę). W 1868 wybudowano połączenie kolejowe z Królewcem, a w późniejszych latach z Węgorzewem i Rynem oraz wąskotorowe z Mrągowem. W 1871 miasto znalazło się w granicach Niemiec. Powstały kwartały nowej zabudowy wraz z ratuszem oraz nowy rynek miejski. Podczas I wojny światowej w sierpniu 1914 do miasta na krótko wkroczyli Rosjanie.

W okresie II wojny światowej w gierłoskim lesie nieopodal miasta wybudowano kwaterę Adolfa Hitlera – Wilczy Szaniec. Bombardowanie w 1942 r. doprowadziło do bardzo poważnych zniszczeń miasta. Co ciekawe w 1945 r. niemieccy żołnierze opuścili Kętrzyn, co nie przeszkodziło Rosjanom w niszczeniu opustoszałego miasta. Zamek i zabudowa staromiejska zostały spalone - zniszczeniu uległo ogółem ok. 40 proc. miasta.

Zabytki, które warto obejrzeć w Kętrzynie

• Bazylika Mniejsza św. Jerzego
• Kościół św. Jerzego budowany na miejscu dawnej strażnicy od 1359, rozbudowywany do pierwszych lat XVI wieku. Jest to najlepiej zachowany kościół obronny na Mazurach. Po pożarze w 1500 r., podczas odbudowy powstało istniejące i charakterystyczne odchylenie osi kościoła (prezbiterium nie leży dokładnie na osi nawy środkowej, ze środka nawy głównej są widoczne tylko dwa okna: prawe i środkowe, trzecie jest niewidoczne). W kościele zasługują na uwagę: sklepienia kryształowe z 1515 r. (wykonał je mistrz Matz z Gdańska), XVI-wieczna ambona, organy z 1721 r. (Josue Mosengel twórca organów w Świętej Lipce) były przebudowywane – obecne z 1975 r. mają 43 głosy, płyta nagrobna (epitafium) Krzysztofa Schenka von Tautenburg z 1597 r. oraz karcer (wejście z kościoła) znajdujący się pod wieżą wysoką. Kościół św. Jerzego ma tytuł bazyliki mniejszej oraz pełni także funkcję kolegiaty. Z tego miejsca zawsze na początku lipca odbywają się piesze pielgrzymki do Wilna. W obrębie zachowanych murów obronnych, przylegających do kościoła św. Jerzego znajduje dobudowana już w średniowieczu dawna Plebania (XIV/XV–XVI w.), a później Pastorówka (XVI w. – 1817 r.), zamieniona w XIX w. na Gimnazjum (lata 1817–1907), do 1945 roku funkcjonująca jako tzw. „Wdowi Dom” (ul. Zamkowa 4).
• Kościół św. Jana - Obok kościoła św. Jerzego znajduje się kościół św. Jana – dawna kaplica cmentarna adaptowana na Szkołę Wielką, przygotowującą kandydatów na Uniwersytet w Królewcu, założony przez księcia Albrechta. Budynek ten służył mniejszości polskiej jako świątynia protestancka, stąd zwany był kościołem polskim.
• Szkoła Wielka - została założona w 1546 przez księcia Albrechta. Językiem wykładowym była łacina, a do przedmiotów obowiązkowych należała nauka jęz. niemieckiego i polskiego. Naukę polskiego zniesiono ok. 1830 r. W 1810 r. szkoła w ówczesnym Rastenburgu była jedyną protestancką szkołą nauczającą na terenie Prus poza „Gimnazjum Staromiejskim” w Królewcu, która przygotowywała kandydatów na uniwersytet Albertyna. W roku 1817 Gimnazjum przeniesione zostało do nowego budynku, także obok kościoła św. Jerzego. W 1896 r. z okazji jubileuszu 350-lecia szkoły nadano jej nazwę Gimnazjum im. Księcia Albrechta. Szkołę w 1907 r. ponownie przeniesiono do nowego budynku, gdzie obecnie się mieści Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
• Zamek krzyżacki - budowa zamku rozpoczęła się w tym samym okresie co budowa kościoła św. Jerzego. Obiekt obronny stanął w południowo-wschodnim narożu miasta, jako trójskrzydłowy, zamknięty od strony zachodniej ścianą kurtynową z bramą. Skrzydła zamku od strony dziedzińca obiegał drewniany krużganek, na dziedzińcu stała studnia. Pod koniec XIV wieku zamek został otoczony murami z bramą przejazdową od strony miasta. Spiętrzenie rzeki Guber utworzyło Staw Młyński (zasypany w 1910 r.) osłaniający zamek od strony południowej. Od wschodu zamek chroniony był fosą, którą płynęła woda z jeziora położonego na północ od miasta. Zamek w XVII wieku był wielokrotnie przebudowywany. W 1945 roku spłonął. W latach 1962–1967 mury zamku zostały zrekonstruowane na podstawie zachowanych rycin z XIX wieku. Wnętrza są współczesne i dostosowane do potrzeb znajdujących się w nim: Muzeum i Biblioteki. Organizatorem Muzeum w Kętrzynie była Zofia Licharewa.

W Kętrzynie warto jeszcze zobaczyć

• fragmenty murów obronnych (XIV w.)
• eklektyczny ratusz (1885)
• neogotycki kościół św. Katarzyny (1895)
• klasycystyczna loża masońska (1860–1864)
• gmach Starostwa Powiatowego (1893–1894)
• zespół stadniny koni (XIX w.)
• zespół drożdżowni (1886)
• podziemia kętrzyńskie
• stara synagoga (1853)
• wieże ciśnień: wodociągowa (pocz. XX w.) i kolejowa (koniec XIX w.)
• dawny bank, obecnie budynek biurowy (pocz. XX w.)
• cerkiew prawosławna Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy (dawna kaplica ewangelicka, lata 30. XX w.)
• zespół schronów obrony przeciwlotniczej (1942)
• kamienice i wille