Wiartel

Wieś nad jeziorem Wiartel w Puszczy Piskiej. Wieś z ciekawą historią, która na przemian skłaniała Wiartel albo ku przemysłowi, albo ku turystyce. W  XVI w. działał tu zakład hutniczy, który w 1725 roku zakończył działalność z powodu braku surowca. Na początku XX wieku znajdował się tzw. dworzec gościnny (kurhaus) „Wiartel”, który można przyrównać do ośrodka wczasowo-wypoczynkowego oraz gospoda u Konopackiego, w której także można było wynająć pokoje. 

Wiartel znalazł się na trasie podróży przez dawne Mazury, którą odbył Melchior Wańkowicz i opisał w „Na tropach Smętka”. W Prusach wieś słynęła w wytwórni Henricha Kirscha, która produkowała m.in. słynny w okolicy likier „Kosakencaffe” (Kozacka kawa). Po wojnie Wiartel, jak i inne miejscowości w Puszczy Piskiej był miejscem walk zwolenników i przeciwników komunistycznej władzy – w 1946 roku na posterunek Milicji Obywatelskiej napadła  licząca 60 osób grupa niepodległościowego podziemia. W strzelaninie zginął nadleśniczy Neugebauer. 

W czasach PRL-u malowniczo położony Wiartel „szedł w działalność przemysłową” – od 1958 roku do początku lat 90. działała tu ferma zwierząt futerkowych, na której hodowano kilka odmian norek, lisy niebieskie i bobry europejskie. Futra z tej fermy cieszyły się wielkim uznaniem i doceniano je za jakość. Zdarzyło się, że z fermy uciekła norka amerykańska, która zakłóciła okoliczny ekosystem leśny. Po upadku fermy futerkowej Wiatrel ponownie skłonił się ku turystyce i tak jest do dziś. 

We wsi działa kilka sklepów, ośrodek wypoczynkowy oferujący noclegi w pokojach i domkach oraz salę bankietową na 150 osób. Na terenie ośrodka można też ustawić przyczepę campingową. Atrakcją tego miejsca jest m.in. ruska bania. W pobliżu Wiartla działa także pole namiotowe. Można tu także nocować w kwaterach agroturystycznych. Miejsce dobre dla ceniących ciszę i spokój ale nie potrafiących żyć bez cywilizacji. Idealna baza wypadowa do wycieczek pieszych i rowerowych po Puszczy Piskiej. W Wiartlu jest kilka małych ewangelickich cmentarzy z początku XX wieku i schron bojowy z 1939 roku.

Warto zobaczyć

• zespół budynków szkolnych z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy, murowane 
• cmentarz ewangelicki z przełomu XIX i XX wieku 
• cmentarz ewangelicki z początku XX wieku, na skrzyżowaniu 
• cmentarz ewangelicki z pierwszej połowy XX wieku, Wiartel Mały 
• schron bojowy z 1939 roku